Endogenne aminokwasy są częścią białek, których obecność w organizmie jest niezbędna dla każdej osoby uprawiającej sport. Mają one niezwykle ważne znaczenie w prawidłowym funkcjonowaniu całego ludzkiego ciała. Jaki mają wpływ na organizm człowieka? W jaki sposób są pozyskiwane?

Czym są endogenne aminokwasy?

Z chemicznego punktu widzenia, można powiedzieć, że aminokwasy endogenne to monomery zawierające w swojej budowie dwie grupy funkcyjne: grupę karboksylową - tak zwaną „C” i grupę aminową (NH2), tak zwaną „N”. Istnieje dwadzieścia rodzajów aminokwasów, które tworzą białka. Każdy z nich zbudowany jest z atomów:

• Węgla
• Wodoru
• Tlenu
• Azotu

Istnieją również aminokwasy siarkowe - np. cysteina i metionina - których struktura jest wzbogacona dodatkowo o atom siarki.

Pod kątem biologicznym i być może bardziej zrozumiałym dla laika, aminokwasy endogenne można opisać jako aminokwasy, które w odróżnieniu od aminokwasów egzogennych, są produkowane przez organizm człowieka i nie ma konieczności ich uzupełniania z innych źródeł – zazwyczaj ciało człowieka wytwarza je w odpowiedniej, pokrywającej przeciętne zapotrzebowanie ilości. Ciało produkuje je przekształcając pozostałe aminokwasy, które dostarczane są do organizmu w wyniku metabolizmu różnych związków organicznych lub aminokwasy dostarczane w dużych ilościach z dietą. Czasami, ilość aminokwasów endogennych może okazać się nie wystarczająca, czyli teoretycznie można zaprzeczyć wyżej postawionej teorii, która głosi o tym, że organizm produkuje je w idealnej ilości – do tej odrębnej grupy aminokwasów należy zaliczyć histydynę, argininę, serynę, cysteinę oraz tyrozynę – ta grupa nazywana jest aminokwasami względnie egzogennymi – ciało może je samodzielnie wytworzyć, lecz ich naturalnie występująca ilość może okazać się niewystarczająca do prawidłowego funkcjonowania.

Białkowe aminokwasy endogenne i ich właściwości

• Alanina – jest aminokwasem występującym w ludzkim osoczu. Alanina bierze czynny udział w metabolizmie cukrów i kwasów. Znana jest także ze swojego niezwykle istotnego wpływu na odporność i procesy immunologiczne, dostarcza także energię do ośrodkowego układu nerwowego, mózgu i mięśni. Odgrywa też kluczową rolę w reakcji glukoza – alanina, która zachodzi w wątrobie – alanina pomaga ciału przekształcić prosty cukier zwany glukozą w energię, eliminując jednocześnie nadmiar toksyn w wątroby. Jak powszechnie wiadomo, aminokwasy są podstawowymi składnikami białek,  które pełnią kluczową rolę w procesie budowy mięśni. Alanina wykazuje także działanie ochronne, które działa osłonowo na komórki mięśniowe podczas wytężonej aktywności fizycznej. Trwają także badania nas pozytywnym działaniem tego aminokwasu na prostatę – miałaby wspomagać leczenie jej rozrostu.

• Aspargina – ma kluczowe działanie, niezbędne do syntezy innych białek. Układ nerwowy człowieka potrzebuje również tego aminokwasu, aby móc utrzymać równowagę swojego działania. Asparagina zwiększa odporność na zmęczenie i poprawia sprawne funkcjonowanie wątroby. A więc korzyści z asparaginy najlepiej sprawdzają się w zakresie zdrowotnym nerek i wspomagają ochronę wątroby. Działanie asparginy ma nieocenione znaczenie dla osób uprawiających sport, ponieważ zwiększa odporność organizmu na zmęczenie i poprawia ogólną kondycję i wytrzymałość organizmu. U osób, u których stwierdzono niedobory asparginy może także wystąpić nieefektywny metabolizm i niezdolność do wytwarzania i wydalania mocznika, który jest produktem ubocznym nadmiernej ilości białka występującego w diecie. Dodatkowo, mogą wystąpić bóle głowy, obniżenie nastroju i bóle głowy.

• Cysteina – jest odpowiedzialna za proces powstawania białych krwinek. Jest także niezbędna do prawidłowego funkcjonowania i poprawy wyglądu skóry. Ma także działanie, które jest w stanie przyspieszyć powrót do sprawności po zabiegach i operacjach. Ten aminokwas endogenny bierze udział w procesie wytwarzania tauryny. Jej źródłem pochodzenia spożywczego są, między innymi: wieprzowina, kurczak, jajka, mleko i twaróg, czyli produkty wysokobiałkowe. Zazwyczaj jednak organizm samodzielnie i naturalnie produkuje jej wystarczające ilości – jeśli jednak ciało wysyła sygnały, lub następuje jakiekolwiek podejrzenie niedoboru cysteiny, można w łatwy sposób zwiększyć jej poziom poprzez dietę uwzględniającą jej źródła, lub odpowiedni suplement diety. Cysteina jest wykorzystywana przez organizm do produkcji przeciwutleniaczy, pełni funkcje ochronne mózgu i wątroby przed negatywnym działaniem alkoholu, nikotyny a także narkotyków. Ciekawostką może być to, że ten aminokwas wykazuje także działanie wspomagające organizm w ochronie przed toksynami i promieniowaniem. Poza tym ten aminokwas pomaga również budować masę mięśniową, przyspieszać gojenie się poważnych oparzeń i wpływać korzystanie na odchudzanie poprzez spalanie tłuszczu. Cysteina pobudza aktywność białych krwinek.

• Glicyna – aminokwas endogenny, który jest wykorzystywany w konstruowaniu nici DNA i RNA – materiałów genetycznych niezbędnych do tworzenia komórek i ich prawidłowego funkcjonowania. Glicyna pomaga zapobiegać rozpadowi mięśni, ponieważ może podnieść poziom kreatyny – związku pomagającego budować masę mięśniową. Oprócz mięśni, wysokie stężenia tego aminokwasu znajdują się również w skórze i innych tkankach łącznych. Prawie jedna trzecia kolagenu, który jest odpowiedzialny za ujędrnienie i elastyczność skóry i tkanek łącznych, składa się z glicyny. Jest także niezbędna do prawidłowego funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego – pomaga w hamowaniu działania neuroprzekaźników, które mogą powodować nadpobudliwość i depresję dwubiegunową. Glicynę w można znaleźć w różnych wysokobiałkowych produktach spożywczych, takich jak fasola, ryby, mięso, mleko i ser.

• Glutamina – prawdopodobnie jeden z najbardziej aktywnych aminokwasów zaangażowanym w wiele procesów metabolicznych. Jeżeli organizm wykaże większe zapotrzebowanie na glukozę – glutamina jest w nią przekształcana – stanowi więc dobre źródło zapasowej energii. Uczestniczy także w procesie, który polega na utrzymaniu prawidłowego poziomu glukozy we krwi a także zachowania prawidłowego poziomu pH. W największych ilościach występuje w mięśniach i osoczu - ludzkie ciało wykorzystuje ten aminokwas do szybkiego dzielenia się komórek, takich jak leukocyty, w celu dostarczenia im energii. Glutamina jest uważana za niezbędny aminokwas endogenny dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. Jej produkcja w ciele człowieka odbywa się w płucach i tkankach mięśniowych. Wspomaga ona usuwanie nadmiaru amoniaku z organizmu. Wpływa także korzystanie na trawienie i prawidłowe funkcjonowanie mózgu. Glutamina pomaga chronić i wzmacniać błonę śluzową przewodu pokarmowego i pomaga sportowcom zachować dobrą kondycję.

• Kwas asparginowy- odgrywa niezwykle istotną rolę w cyklu energetycznym ciała człowieka. Wspomaga prawidłową pracę mózgu i układu nerwowego, ale także jest bardzo ważnym ogniwem w funkcjonowaniu łańcuchów DNA i RNA - wspomaga transport minerałów do komórek. Działa korzystnie na metabolizm, wzmacnia układ odpornościowy i wspomaga zachowanie prawidłowej pracy mózgu. Kwas asparginowy jest uznawany za ważny element usuwający nadmiar toksyn z komórek, zwłaszcza amoniaku, który może uszkadzać wątrobę, mózg i układ nerwowy.

• Kwas glutaminowy – posiada wyjątkowo korzystne działanie na poprawną pracę mózgu. Wspomaga czujność, poprawią koncentrację i wpływa pozytywnie na nastrój. Kwas glutaminowy, z uwagi na swoje działanie, ma swoje zastosowanie w leczeniu Parkinsona, chronicznego zmęczenia, schizofrenii i alkoholizmu. Wspomaga on także transport potasu do płynu mózgowo-rdzeniowego. Kwas glutaminowy jest również znany ze swojej zdolności do detoksykacji komórek mięśniowych. Jeżeli intensywny trening zwiększy poziom amoniaku w komórkach mięśniowych to kwas glutaminowy wykorzystuje ten związek i wytwarza z niego glutaminę, której właściwości zostały opisane wyżej. Jest także niezwykle istotny w procesie metabolizmu węglowodanów.

• Prolina – Po pierwsze – wytwarza kolagen, po drugie – zmniejsza  ryzyko i skutki miażdżycy. Brak odpowiedniej ilości tego aminokwasu może doprowadzić do wolniejszego i dłuższego gojenia się ran i uszkodzeń skóry. Prolina może wykazywać dobroczynne działanie zdrowotne  wspomagając tętnice w skutecznym rozciągnięciu i powrocie do normalnej wielkości i kształtu. Taka zdolność jest niezbędna do utrzymania odpowiedniego poziomu ciśnienia w całym ciele, jak również do transportu krwi na duże odległości w układzie krążenia.

• Seryna – bierze udział w produkcji glicyny i cysteina – innych aminokwasów endogennych. Działa pozytywnie na układ trawienny, jak pozostałe aminokwasy wspomaga także mózg i ośrodkowy układ nerwowy. Jej ważnym zadaniem jest posiadanie udziału w tworzeniu tryptofanu – aminokwasu, który jest wykorzystywany przez organizm do produkcji serotoniny – hormonu szczęścia. Jej niedobór może powodować więc spadek nastroju, bezsenność, lęki a nawet jest w stanie być jednym z czynników biologicznych depresji. Seryna jest również znana ze wspomagania organizmu w wytwarzaniu immunoglobulin i przeciwciał dla zdrowia układu odpornościowego, a także w pomaganiu w absorpcji kreatyny, która pomaga budować i utrzymywać mięśnie. Aby ciało miało odpowiednie warunki do produkowania seryny, należy zadbać o prawidłowy poziom witaminy B i kwasu foliowego.

• Tyrozyna – Aminokwas zwiększający poziom neuroprzekaźników, zwłaszcza dopaminy i noradrenaliny, bierze także udział w syntezie enkefalin, które łagodzą odczuwanie bólu w organizmie. Według licznych badań przeprowadzonych na całym świecie, ten aminokwas okazał się skuteczny w łagodzeniu stresu, lęku i wspomagający w osiąganiu koncentracji. Tyrozyna zmniejsza odczuwanie stresu, poprawia nastrój psychiczny i może także działać tłumiąco na apetyt. Tyrozyna jest niezbędna do produkcji wielu ważnych hormonów, takich jak tyroksyna, która odgrywa kluczową rolę w regulacji metabolizmu, zdrowia psychicznego, zdrowia skóry i szybkości wzrostu i regeneracji komórek.

Właściwości endogennych aminokwasów w skrócie:

Aminokwasy endogenne mają ogromne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania ludzkiego układu. Mogą wykonywać wiele różnych funkcji - wszystko zależy od konkretnego aminokwasu.  Ich główne cechy:

• Antykataboliczne

• Anaboliczne

• Energetyczne

• Przeciwutleniające

• Budulcowe

Endogenne aminokwasy i dieta

Głównymi źródłami aminokwasów endogennych w pożywieniu są produkty wysokobiałkowe takie jak ryby, jajka, sery, mleko, mięso.

Endogenne aminokwasy i suplementy

Suplementy mają uzupełniać niedobory żywieniowe w diecie. Często jednak nie jesteśmy w stanie skomponować posiłku, uzupełnionego o wszystkie niezbędne składniki. Prawidłowe zaopatrzenie organizmu w odpowiednią dawkę endogennych aminokwasów pozytywnie wpływa na jakość treningu. To dzięki nim można bardziej skoncentrować się i zmotywować do treningu. Dieta to 70%  sukcesu. Aby organizm prawidłowo funkcjonował, musi być wyposażony w niezbędne wartości odżywcze - w tym aminokwasy endogenne – mimo produkcji „własnej” organizmu – bardziej skuteczne pod kątem osiągów sportowych może się okazać ich odpowiednia suplementacja.