Każda jednostka treningowa stanowi bodziec, który w mniejszym lub większym stopniu, wytrąca organizm ze stanu homeostazy, czyli równowagi. Celem treningu jest praca nad adaptacją do konkretnego wysiłku. Prawidłowo prowadzony proces treningowy wpływa na adaptacje organizmu do wysiłku oraz wyrabia nawyki ruchowe, związane z konkretną dyscypliną sportu. Z czasem organizm potrzebuje coraz mniej czasu, aby po odbytej jednostce treningowej, powrócić do stanu równowagi. Kluczowym elementem procesu treningowego jest odpowiednia regeneracja, bez której postęp jest niemożliwy. Nieodpowiednia regeneracja lub jej brak, źle ułożony plan treningowy, źle dobrane pod względem długości i intensywności jednostki treningowe to prosta droga do przetrenowania.

Co to jest przetrenowanie?

Przetrenowanie to bunt organizmu. To zespół objawów anatomicznych, fizjologicznych i psychicznych, które występują w następstwie źle dobranego lub realizowanego procesu treningowego.Wbrew pozorom na zespół przetrenowania (z ang. Overtraining syndrome - OTS) dotyka nie tylko sportowców zawodowych. Często OTS dotyka również osoby trenujące amatorsko, przygotowujące się do startu w docelowych zawodach lub realizujące osobiste cele. Zespół przetrenowania to nie chwilowa niedyspozycja czy słabszy tydzień.

OTS nie tylko wpływa negatywnie na formę sportową, ale też na stan zdrowia sportowca. Negatywne objawy utrzymują się przez okres od dwóch miesięcy do nawet roku. Mogą dotyczyć objawów endokrynologicznych, neurologicznych, immunologicznych i psychologicznych. Najczęściej z powodu przetrenowania cierpią zawodnicy trenujący dyscypliny o charakterze wytrzymałościowym. W obliczu budowania formy pod konkretne, docelowe zawody, granica między obciążeniami treningowymi poprawiającymi wydolność a obciążeniami mogącymi powodować przetrenowanie, jest niezwykle cienka.

Objawy przetrenowania

Objawy przetrenowania są na początkowym etapie dosyć trudne do wychwycenia. Sport rozwija się bardzo dynamicznie, a poziom, który muszą osiągnąć zawodnicy chcący walczyć o czołowe miejsca w zawodach, jest niezwykle wyśrubowany. Uczucie zmęczenia jest czymś normalnym dla sportowca, który aplikuje sobie jedną lub dwie jednostki treningowe dziennie, do tego pracuje i ma inne obowiązki. Ktoś kiedyś zażartował, że jedynym zdaniem, jakie nigdy nie padnie z ust triathlonisty, jest stwierdzenie "Jestem zmęczony, nie idę dziś na trening.". Jak zatem odróżnić zwykłe zmęczenie od objawów przetrenowania? Warto zwrócić uwagę na objawy takie jak:

• bezsenność,
• pogorszona kondycja fizyczna,
• pogorszona kondycja psychiczna,
• podwyższone tętno,
• brak apetytu,
• osłabiona odporność,
• niski poziom energii i ogólne wykończenie,
• obolałość mięśni i stawów,
• bóle mięśnia sercowego,
• wahania wagi, utrata wagi z dnia na dzień (objaw utraty płynów, prowadzi do odwodnienia organizmu),
• słabsza koordynacja ruchowa,
• obniżona motywacja,
• apatia,
• problemy z koncentracją,
• obniżona samoocena,
• obniżone libido,
• brak miesiączki u kobiet.

Objawy są od siebie niezależne i u każdego sportowca mogą występować w innej konfiguracji. 

Jak leczyć zespół przetrenowania?

Jednym z najtrudniejszych elementów procesu zwalczającego zespół przetrenowania jest sama diagnoza. Z uwagi na specyfikę grupy osób, która może być dotknięta tym problemem, ciężko jednoznacznie wychwycić objawy i przypisać je przetrenowaniu. Zespół przetrenowania jest zatem niemal niemożliwy do wychwycenia na wczesnym etapie. Zazwyczaj, gdy występują silne, charakterystyczne objawy i sportowiec odważy się przyznać, że nie jest to kwestia słabszego tygodnia czy mocnej jednostki treningowej wykonanej poprzedniego dnia, zespół przetrenowania zaburza już pracę układu immunologicznego, nerwowego i endokrynologicznego oraz wpływa znacząco na psychikę.

Powszechnie stosowane w medycynie powiedzenie "Lepiej zapobiegać niż leczyć." idealnie pasuje do zespołu przetrenowania. Kiedy objawy są na tyle silne, że można zespół ten zdiagnozować, jest już za późno, aby zastosować standardową regenerację. Do powrotu do formy i zdrowia potrzebne jest znacznie więcej czasu.

Jedynym lekarstwem na przetrenowanie jest odpoczynek i regeneracja. Długość przerwy w treningach i jej rodzaj (bierna czy aktywna, jeżeli aktywna to jaki rodzaj aktywności) to kwestie indywidualne dla każdego sportowca. Długość takiej przerwy to zwykle między 2 tygodnie a 6 miesięcy. Są przypadki, w których przerwa musi trwać dłużej, a proces powrotu do zdrowia jest poparty odpowiednią psychoterapią i lekami. 

Jak zapobiegać przetrenowaniu?

Podstawowym elementem profilaktyki jest odpowiednio ułożony, dopasowany indywidualnie do sportowca, plan treningowy. W celu stworzenia takiego planu dobrze jest wykorzystać okresowe badania wydolnościowe, dzięki którym można odpowiednio dobrać intensywność, długość i periodyzację jednostek treningowych. Odpowiednia regeneracja pomiędzy jednostkami oraz niezagłuszanie sygnałów, wysyłanych przez organizm, to podstawa. Na odpowiednią regenerację oraz kondycję psycho - fizyczną wpływa także szeroko pojęty styl życia oraz odpowiednia dieta i nawadnianie.