Żelazo jest niezbędnym minerałem, potrzebnym do zachowania prawidłowych funkcji w organizmie. Odpowiada za wiele ważnych procesów zachodzących w ciele człowieka. Jednakże, podobnie jak wiele innych składników odżywczych,  zbyt wysoki poziom żelaza we krwi jest szkodliwy.

Ciemna strona żelaza

W rzeczywistości, co może być zaskakującą informacją -  żelazo jest tak toksyczne, że jego wchłanianie z przewodu pokarmowego jest ściśle kontrolowane przez organizm. W większości przypadków, natura samodzielnie minimalizuje szkodliwe działanie nadmiaru żelaza. Niestety, kiedy właśnie funkcje obronne organizmu zawodzą, pojawiają się problemy zdrowotne. Żelazo jest niezbędnym minerałem dietetycznym, wykorzystywanym głównie przez czerwone krwinki. Jest ono kluczową częścią hemoglobiny - białka znajdującego się w krwinkach czerwonych. Hemoglobina jest odpowiedzialna za dostarczanie tlenu do wszystkich komórek organizmu.

Istnieją dwa rodzaje żelaza w diecie:

Żelazo hemowe: Ten rodzaj żelaza występuje tylko w żywności pochodzenia zwierzęcego, głównie w czerwonym mięsie. Wchłaniany jest łatwiej niż żelazo niehemowe

 Żelazo niehemowe: Występuje zarówno u zwierząt, jak i w roślinach. Jego wchłanianie można wzmocnić za pomocą kwasów organicznych, takich jak witamina C, ale zmniejsza się przez związki roślinne, takie jak fitynian.

Ludzie, którzy otrzymują w diecie za mało żelaza hemowego są narażeni na zwiększone ryzyko niedoboru żelaza. Obecnie, prawdopodobnie wiele osób posiada niedobory żelaza – głównie obarczone są tym ryzykiem kobiety – może być to spowodowane cyklami miesięcznymi. Niedobór żelaza jest najczęstszym niedoborem minerałów na świecie. Istnieją dwa powody, dla których poziom żelaza jest ściśle regulowany w ciele:

• Żelazo jest niezbędnym składnikiem odżywczym, który odgrywa ważną rolę w wielu podstawowych funkcjach organizmu
• Wysokie poziomy żelaza są potencjalnie toksyczne, więc powinno się unikać zbyt dużego stężenia tego pierwiastka we krwi

Ciało reguluje poziom żelaza przez dostosowanie szybkości wchłaniania żelaza z przewodu pokarmowego.Hepcidin, hormon regulujący żelazo organizmu, jest odpowiedzialny za utrzymanie zapasów żelaza w odpowiedniej dla ciała równowadze. Jego główną funkcją jest tłumienie absorpcji żelaza. Wysokie zapasy żelaza powodują wzrastanie poziomu hepcydyny, co w kolejności powoduje zmniejszenie się wchłanialności żelaza. Niskie zapasy żelaza, obniżają poziom hepcydyny, co powoduje zwiększenie wchłaniania żelaza. Kilka fizjologicznych zaburzeń, może hamować wytwarzanie hepcydyny skutkiem czego może być przeciążenie organizmu żelazem.

Na idealną równowagę żelaza w organizmie człowieka, wpływa również ilość tego pierwiastka w diecie. Z biegiem czasu, dieta uboga w żelazo, może powodować niedobory. Podobnie, przedawkowanie suplementów żelaza może powodować poważne zatrucia żelazem.

Toksyczność

Wiele poważnych problemów zdrowotnych może być spowodowanych przez przypadkowe przedawkowanie wynikające z przyjmowania za dużych dawek suplementów przez długi czas. W naturalnych, fizjologicznych warunkach trudno jednak doprowadzić do przedawkowania tej substancji.  Żelazo bezpiecznie wiąże się z białkami, takimi jak transferyna, które uniemożliwiają mu wyrządzenie szkody w organizmie. Jednak „wolne”, krążące we krwi żelazo jest prooksydantem - przeciwieństwem przeciwutleniacza - i może powodować poważne uszkodzenia komórek.

Nadmiar żelaza we krwi może być spowodowany:

• Zatruciem żelazem - Zatrucie może wystąpić, gdy ludzie (zazwyczaj obciążone są tym dzieci), nieprawidłową suplementacją, prowadzą przedawkowania suplementów żelaza.
• Dziedziczną hemochromatozą - choroba genetyczna charakteryzująca się nadmiernym wchłanianiem żelaza z pożywienia.
• Afrykańskie przeciążenie żelazem - rodzaj przeciążenia pokarmowego spowodowanego wysokim poziomem żelaza w żywności lub napojach. Po raz pierwszy zaobserwowano to w Afryce – stąd nazwa.

Ostre zatrucie żelazem ma miejsce, gdy  przedawkuje się suplementy żelaza. Pojedyncze dawki nawet tak niskie jak 10-20 mg/kg mogą powodować objawy niepożądane. Dawki większe niż 40 mg/kg wymagają pomocy medycznej. Dlatego w przypadku przyjmowania żelaza z innego źródła niż dieta należy bezwzględnie, ściśle stosować się do zaleceń producenta.

Objawy

Wczesne objawy zatrucia żelazem mogą obejmować bóle brzucha, nudności i wymioty. Stopniowo, nadmiar żelaza gromadzi się w narządach wewnętrznych, powodując potencjalnie śmiertelne uszkodzenie mózgu i wątroby. Długotrwałe przyjmowanie wysokodawkowych suplementów może powodować objawy podobne do przeładowania żelazem, o czym jest mowa poniżej. Nadmierne obciążenie żelazem odnosi się do stopniowego gromadzenia się zbyt dużej ilości żelaza w ciele. Jest to spowodowane tym, że system regulacyjny organizmu nie utrzymuje poziomu żelaza w zdrowych granicach. Dla większości ludzi nadmierne obciążenie żelaza nie stanowi problemu. Jest to jednak bardzo duży problem dla osób genetycznie predysponowanych do nadmiernego wchłaniania żelaza z przewodu pokarmowego. Najczęstszym zaburzeniem przeciążenia żelazem jest dziedziczna hemochromatoza. Prowadzi to do gromadzenia się żelaza w tkankach i narządach. Z czasem nieleczona hemochromatoza zwiększa ryzyko zapalenia stawów, raka, problemów z wątrobą, cukrzycy i niewydolności serca. Najskuteczniejszym sposobem pozbycia się nadmiaru żelaza jest utrata krwi. Dlatego kobiety z menstruacją rzadziej doświadczają przeładowania żelazem. Podobnie ci, którzy często oddają krew, są mniej zagrożeni tym stanem.

Jak można zminimalizować ryzyko przeciążenia żelazem?

• Zmniejszyć spożycie pokarmów bogatych w żelazo, takich jak czerwone mięso.
• Regularne oddawanie krwi.
• Unikanie przyjmowania witaminy C w żywności bogatej w żelazo.
• Unikanie używania żelaznych naczyń kuchennych.

Jeśli jednak nie zdiagnozowano przeciążenia żelazem, zwykle nie zaleca się zmniejszania spożycia żelaza. Mimo wszystko, warto pamiętać, ze żelazo jest niezwykle pożyteczne a jego braki są tak samo szkodliwe jak niedobory. Warto dbać o odpowiedni poziom tego pierwiastka.