Tłuszcze trans – dlaczego są tak szkodliwe?

Według Światowej Organizacji Zdrowia tłuszcze trans przyczyniają się do śmierci 500 tysięcy ludzi na świecie rocznie. Z uwagi na ich ogromną szkodliwość, całkowite zlikwidowanie tłuszczów trans z żywności stało się dla WHO celem strategicznym na lata 2019-2023. Tłuszcze te kryją się zwykle w tanich, mocno przetworzonych produktach. Dowiedz się, dlaczego warto zwrócić szczególną uwagę na to, czy w wybieranych przez Ciebie produktach nie znajdują się tłuszcze trans. Jakie zagrożenia kryją w sobie izomery trans kwasów tłuszczowych?

Tłuszcze trans – co to jest?

Kwasy tłuszczowe, wchodzące w skład różnych tłuszczów, zbudowane są z różnej liczby atomów, połączonych wiązaniami pojedynczymi lub podwójnymi. Kwasy tłuszczowe nasycone to te, w których występują wyłącznie wiązania pojedyncze. Należą do nich kwasy nasycone (SFA) oraz tłuszcze trans (TFA).  Druga grupa to kwasy tłuszczowe nienasycone. Należą do nich jednonienasycone kwasy tłuszczowe, czyli te, które zawierają jedno wiązanie (MUFA) oraz wielonienasycone, zawierające więcej wiązań podwójnych (PUFA).

Występujące w naturze nienasycone kwasy tłuszczowe w większości posiadają wiązania podwójne w konfiguracji cis. W niektórych NNKT wiązania podwójne występują w konfiguracji trans – kwasy zawierające przynajmniej jedno takie wiązanie nazywane są tłuszczami trans. W przypadku nienasyconych kwasów tłuszczowych o wiązaniu w konfiguracji cis, cząsteczka w miejscu wiązania jest zakrzywiona. Jednak w przypadku tłuszczów trans cząsteczka wiązania jest wyprostowana, podobnie jak w przypadku tłuszczów nasyconych. Taka struktura sprawia, że cząsteczki te mogą być gęściej “upakowane” w przestrzeni. Temperatura topnienia tych kwasów jest większa i wolniej ulegają utlenieniu, dlatego mogą być długo przechowywane w temperaturze pokojowej oraz wykorzystywane do wielokrotnego smażenia.

Tłuszcze trans, czyli nienasycone kwasy tłuszczowe typu trans, to tak naprawdę izomery powstałe w wyniku uwodornienia olejów roślinnych. Uwodornienie, czyli utwardzenie, mocno zmienia właściwości olejów. Jak powszechnie wiadomo, tłuszcze roślinne są bardzo zdrowe, jednak po utwardzeniu drastycznie zmieniają swoje właściwości, stając się tak samo niezdrowe jak nasycone kwasy tłuszczowe.

Jak tłuszcze trans szkodzą zdrowiu?

Kwasy tłuszczowe o konfiguracji trans, występujący w uwodornionych tłuszczach pochodzenia roślinnego, ma wyjątkowo niekorzystny wpływ na nasze zdrowie. Szacuje się, że tłuszcze trans są przyczyną 500 tysięcy zgonów rocznie, co jest liczbą zatrważającą. Już w latach 50. odkryto, że nasycone kwasy tłuszczowe mają bezpośrednio wpływ na poziom cholesterolu w organizmie oraz na ryzyko wystąpienia chorób serca. Tłuszcze trans były niejako odpowiedzią na ten problem, ponieważ roślinne kwasy tłuszczowe kojarzyły się ze zdrowym odżywianiem. Utwardzanie tych tłuszczów sprawiało, że nabierały one cennych dla producentów właściwości – można było wielokrotnie je wykorzystywać oraz przechowywać w dowolnych warunkach. Nic dziwnego, że producenci szybko zwariowali na ich punkcie i zaczęli masowo wykorzystywać tłuszcze trans. Dzięki tej tłuszczowej rewolucji, tłuszcze trans obecne są dziś w tysiącach produktów.

Obecnie tłuszcze trans stanowią nawet 3% kalorii, które spożywamy każdego dnia. Taka ilość zwiększa ryzyko wystąpienia chorób serca aż o 50%! Choroby układu sercowo-naczyniowego to jeden z najczęstszych problemów, o których mówi się w kontekście tłuszczów trans. Oprócz tego tłuszcze trans znacząco podwyższają poziom złego cholesterolu LDL oraz drastycznie obniżają ilość tego dobrego, czyli HDL. Te dysproporcje niosą za sobą poważne konsekwencje, takie jak miażdżyca, zawały serca, udary czy choroba niedokrwienna.

Kolejną konsekwencją spożywania tłuszczów trans jest znacznie podwyższone ryzyko zachorowania na cukrzycę. Tłuszcze trans mogą zaburzać odpowiedź insulinową, powodując znaczne rozregulowanie poziomu glukozy we krwi. Oprócz tego mogą one powodować zaniki mięśni, zmniejszoną produkcję plemników i osłabienie układu immunologicznego. Ponadto tłuszcze trans są czynnikiem, zwiększającym stres oksydacyjny organizmu. Wywołują one nadmierną aktywność wolnych rodników, które przyczyniają się nie tylko do przedwczesnego starzenia się organizmu, ale też do choroby nowotworowej. Warto wiedzieć, że nowotwory to kolejna, bardzo poważna konsekwencja spożywania tłuszczów trans.

Biorąc pod uwagę ogromne szkody, wywoływane przez tłuszcze trans oraz zagrożenia, które za sobą niosą, nie istnieje bezpieczna ilość tych tłuszczów, jaką można spożywać. Warto postarać się całkowicie wykluczyć je z diety – okazuje się jednak, że nie jest to takie proste.

Wszechobecne tłuszcze trans

Szacuje się, że tłuszcze trans mogą znajdować się w ponad 40 tysiącach produktów spożywczych, dostępnych w sklepach. Oznacza to, że trafiamy na nie niemal na każdym kroku. Przeciętny konsument nie ma jednak szansy, by całkowicie się przed nimi uchronić, ponieważ producenci w Polsce nie mają obowiązku, aby informować o zawartości tłuszczów trans na opakowaniu. Wielu producentów informuje, że ni stosują tluszczów trans lub używają ich w niewielkich ilościach. Producenci zobowiązani są do informowania konsumentów na temat zawartości  tłuszczu ogółem, w tym: kwasów nasyconych, jednonienasyconych, wielonienasyconych i cholesterolu. rozporządzenie z 8 kwietnia 2004 (Dz.U. nr 58, poz. 563), dotyczące znakowania żywności, nie wspomina jednak o tłuszczach trans. Jest to spory problem, z którym różne kraje świata próbują sobie poradzić. Dla przykładu, w USA producenci zobowiązani są do podawania informacji na temat zawartości tłuszczów trans w produkcie.

Obecnie WHO podejmuje walkę z producentami, którzy dodają do żywności tłuszcze trans. Na chwilę obecnie Światowa Organizacja Zdrowia postuluje do rządów wszystkich państw, aby zakazały producentom żywności stosowania tłuszczów trans. Można się spodziewać, że w najbliższych latach WHO zrobi wiele, abyśmy nie byli narażeni na spożywanie tłuszczów trans.

Produkty, zawierające najwięcej tłuszczów trans

Warto wiedzieć, w jakich produktach spożywczych znajduje się ich najwięcej. Izomery trans pojawiają się w mleku i jego przetworach. Największa ich ilość występuje jednak w syntetycznie otrzymywanych stałych tłuszczach roślinnych, czyli w margarynach i masłach roślinnych. Tłuszcze trans znajdują się także w wielu produktach smażonych, w gotowych kanapkach, w majonezach w przetworzonych ciastach i słodyczach, w chipsach i innych słonych przekąskach. Szczególnie bogate w tłuszcze trans są ciasta drożdżowe i krakersy. Tłuszcze trans występują w ogromnej ilości w produktach, pochodzących od popularnych sieci typu fast food, ale też w zwyczajnych restauracjach. Tłuszcze trans mogą znajdować się we wszystkich produktach, które przygotowywane są na wielokrotnie używanym tłuszczu – frytki, pączki czy faworki to ogromne ryzyko, że znajduje się w nich mnóstwo tłuszczów trans.

Jak uchronić się przed tłuszczami trans?

Istnieje kilka sposobów, dzięki którym możemy zmniejszyć ilość tłuszczów trans w naszym menu. Podczas zakupów postaraj się wnikliwie czytać składy produktów. Przede wszystkim upewnij się, że na liście składników nie znajdują się słowa “uwodorniony”, “częściowo uwodorniony” czy “utwardzony” – powinny one spowodować w Twojej głowie alarm, ponieważ nazewnictwo to stosowane jest właśnie dla tłuszczów trans. Pamiętaj, że produkty na liście składników ułożone są w kolejności od tego, którego jest najwięcej do tego, którego jest najmniej – im szybciej na tej liście znajduje się któreś z wymienionych słów, tym większa zawartość tłuszczów trans.

Zwróć uwagę na margaryny, które wybierasz. To właśnie one kryją w sobie najwięcej tłuszczów trans – dzięki nim margaryna ma dobrą konsystencję. Omijaj też wysoko przetworzone produkty – wybieraj naturalną śmietanę, lody i owoce zamiast słodyczy, zrezygnuj z gotowych do spożycia potraw.

Pułapki mogą czaić się również w restauracjach. Postaraj się unikać produktów smażonych, ponieważ mogą być przygotowane w tłuszczach trans. Podobnie jest z frytkami – jeśli zamawiasz je w barach typu fast food, istnieje ogromne prawdopodobieństwo, że zawartość tłuszczów trans może wynosić nawet kilkanaście lub kilkadziesiąt procent.

Tłuszcze trans – podsumowanie

Nie ulega wątpliwości, że tłuszcze trans to ukryty zabójca, który czai się na nas na sklepowych półkach. Bardzo szkodliwy wpływ tłuszczów trans na nasze zdrowie sprawia, że każdy z nas powinien zwrócić szczególną uwagę na to, aby możliwie najbardziej zminimalizować ilość tłuszczów trans w diecie. Znając produkty, w którym występują tłuszcze trans i wiedząc, czego należy unikać, masz sporą szansę, że rzeczywiście zmniejszysz ich spożycie.