Dieta bez glutenu – co warto wiedzieć?

Od pewnego czasu nietolerancja glutenu to jeden z głównych tematów wśród zwolenników zdrowego odżywiania. Choć początkowa panika wokół tego, jak powszechna może być nietolerancja glutenu czy laktozy nieco ucichła, niektórzy nadal mają sporo wątpliwości. Przekonaj się, o co tak naprawdę chodzi z nietolerancją glutenu, kto jest nią zagrożony i dlaczego osoby zdrowe nie powinny decydować się na całkowitą rezygnację z glutenu.  

Celiakia – najważniejsze fakty

Celiakia, niejednokrotnie nazywana również nietolerancją glutenu, to choroba uwarunkowana odpowiedzią immunologiczną organizmu, wywołaną przez gluten oraz związane z nim prolaminy. Objawia się przede wszystkim u osób, które mają genetyczną skłonność do tego schorzenia. Celiakia charakteryzuje się obecnością objawów klinicznych, które są zależne od glutenu, a także obecnością w surowicy przeciwciał specyficznych dla choroby trzewnej, HLA-DQ2 i/lub DQ8. Na czym dokładnie polega celiakia? Chodzi tutaj o zaburzenia reakcji układu immunologicznego – w kontakcie z białkami zbożowymi odpowiedź układu immunologicznego jest nadmierna. Organizm reaguje na białko zawarte w ziarnach pszenicy, owsa, żyta i jęczmienia, a właściwie na jedną z jego frakcji – gliadynę. Warto wiedzieć, że według szacunków na celiakię choruje około 1% populacji. Skąd zatem bierze się zbiorowa panika na temat powszechności tej choroby? Istnieje kilka jednostek chorobowych, związanych z glutenem. Jedną z nich jest celiakia. Inna to alergia na gluten, a także nieceliakalna nietolerancja glutenu – ta ostatnia może dotyczyć nawet 10% populacji. Znaczenie ma większa wykrywalnośc chorób oraz zauważalna, zwiększona występowalność objawów, związanych z nadwrażliwością na gluten.

Jakie są objawy i typy celiakii?

Nietolerancja glutenu objawia się w mało specyficzny sposób. Objawy celiakii zależne są od wieku osoby chorej oraz od konkretnej postaci klinicznej. Obecnie wyróżnia się cztery typy celiakii. Pierwszym z nich jest postać klasyczna, która dotyczy około jednej trzeciej wszystkich przypadków. Główne objawy to silne bóle brzucha, problemy trawienne, takie jak biegunki, wzdęcia czy zaparcia, spadek masy ciała, a także powiększenie obwodu brzucha. Inne konsekwencje, które mogą się pojawić, to między innymi osteoporoza czy niedokrwistość. Postać niema celiakii, nazywana również ubogoobjawową, wyróżnia się niemal całkowitym brakiem objawów, charakterystycznych dla postaci klasycznej. Jednocześnie może dojść do zmianami w jelitach i obecnością przeciwciał w surowicy, a także nietolerancją laktozy i osteoporozą. Druga postać występuje przede wszystkim u osób, które mają w rodzinie kogoś z klasyczną postacią celiakii. Trzecia postać celiakii nazywana jest ukrytą, jest szczególnie ciekawym przypadkiem. Występuje ona u osób, u których już kiedyś zdiagnozowano nietolerancję glutenu, jednak po zastosowaniu odpowiedniej diety objawy ustąpiły. Niemniej przy trzeciej formie celiakii może dojść do ponownego ujawnienia objawów w późniejszym wieku, na przykład pod wpływem silnego stresu lub dużych zaniedbań żywieniowych. Czwarta, ostatnia postać celiakii, zwana jest potencjalną – dotyczy ona osób, u których występują przeciwciała w surowicy, jednak nie pojawiają się żadne objawy.

Główne objawy nietolerancji glutenu to, oprócz bólu brzucha i dolegliwości trawiennych, niski wzrost, osłabienie, brak apetytu, nadmierna nerwowość, a nawet stany depresyjne. Mogą również pojawić się objawy, typowe dla zespołu jelita drażliwego. Objawy metaboliczne to przede wszystkim niedokrwistość, skłonność do krwawienia, siniaków i obrzęków, nisko rozwinięte mięśnie, ubytki zębów i oczywiście osteoporoza.

Czy celiakię można leczyć?

Leczenie celiakii budzi wiele wątpliwości, jednak jest jak najbardziej możliwe. W celu postawienia odpowiedniej diagnozy, przeprowadzany jest wnikliwy wywiad lekarski. Dodatkowo niezbędne są badania: surowicy krwi oraz endoskopowe. Warto również wykonać dodatkowe badania, które pozwolą dokładniej określić stan zdrowia osoby chorej. Dostępne są również specjalne testy DNA, które również dają 100% pewności w przypadku diagnozowania celiakii. Osoby chorujące na nietolerancję glutenu powinny przejść na dietę bezglutenową. Pozwoli to na regenerację kosmków jelitowych oraz pozbycie się przykrych objawów. Tradycyjna dieta zawiera kilkanaście gramów glutenu dziennie – w przypadku celiakii niezbędne jest całkowite wyeliminowanie tego składnika. Należy podkreślić, że dietę bezglutenową powinny stosować nie tylko osoby, chorujące na klasyczną postać celiakii, ale też bezobjawową. Niestety nawet po długim czasie stosowania diety bezglutenowej należy uważać – choćby niewielka ilość glutenu może prowadzić do ponownego uaktywnienia się choroby.

Jak powinna wyglądać dieta bezglutenowa?

Obecnie, z uwagi na rosnącą ilość osób chorujących na celiakię, stosowanie diety bezglutenowej jest stosunkowo łatwe. Sklepy pełne są produktów, wolnych od glutenu. Zacznijmy jednak od początku. Dieta polega na całkowitym usunięciu z menu zbóż (pszenicy, żyta, jęczmienia, owsa, pszenżyta, orkiszu) lub ich przetworzonych postaci. Produkty, które nie zawierają glutenu, posiadają charakterystyczny symbol przekreślonego kłosa. Producenci żywności zobowiązani są do umieszczania na produkcie spożywczym informacji na temat tego, czy zawiera od gluten, dzięki czemu osoby z nietolerancją glutenu mogą czuć się całkowicie bezpieczne. Należy pamiętać, że za bezglutenowa uważa się te produkty, które zawierają mniejszą ilość glutenu niż 20 mg/ 1 kilogram produktu. Najczęściej gluten zastępowany jest przez kukurydzę, ziemniaki, proso, soję, soczewicę, fasolę, a także tapiokę, maniok, sorgo i amarantus. W wielu sklepach dostępne są smaczne wersji żywności bezglutenowej – makarony, pieczywo, słodycze, przekąski i wiele innych rodzajów żywności, które pozwalają na skonstruowanie zdrowego menu. Osoby, które obawiają się, że dieta bezglutenowa może prowadzi do groźnych niedoborów w organizmie, nie mają racji. Otóż właśnie w przypadku celiakii dochodzi do znacznych uszkodzeń kosmków jelitowych, co w konsekwencji może przyczynić się do zmniejszonej wchłanialności składników odżywczych z pożywienia, a dalej – niedoborów i niedożywienia. Prawidłowo zbilansowana dieta bezglutenowa pozwala na regenerację kosmków jelitowych, które dzięki nowemu sposobowi odżywiania mogą zacząć pracować prawidłowo, a tym samym zadbać o odpowiednią wchłanialność składników odżywczych. Dieta bezglutenowa nie prowadzi bezpośrednio do żadnych niedoborów, jednak w przypadku wątpliwości warto skonsultować się z dietetykiem, który doradzi, jak komponować bezglutenowe menu.

Wskazówki przy diecie bezglutenowej

Osoby na diecie bezglutenowej na początku mogą mieć wiele obaw i wątpliwości. Nic dziwnego – jest to spora zmiana, jednak szybko pojawiające się pozytywne efekty, takie jak brak objawów choroby, mogą zachęcać do dalszego stosowania diety. Istnieje kilka cennych wskazówek dla osób na diecie bezglutenowej. Przede wszystkim należy wnikliwie czytać etykiety produktów i unikać niepewnych makaronów, pieczywa, ciast, deserów, zup, sosów, kawy zbożowej, piwa i wódki.Jeśli na etykiecie widnieje informacja o tym, że dany produkt zawiera białko roślinne lub skrobię modyfikowaną, warto sprawdzić jego źródło. Podobnie jest z gumą roślinną – te bez glutenu to guma guar, celulozowa, arabska, ksantanowa i mączka chleba świętojańskiego. Niebezpieczeństwo pojawienia się glutenu występuje również w produktach o bardzo niskiej jakości: w żółtym serze, wędlinach, chipsach, majonezach, lodach, budyniach czy kostkach bulionowych. Ogólna zasada jest taka, że wybierając jakąkolwiek przetworzoną żywność, należy dokładnie sprawdzać skład. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości co do składu produktu, nie wahaj się kontaktować się bezpośrednio z producentem lub szukać informacji na jego stronie internetowej – taka informacja będzie bardzo cenna na przyszłość. Choć brzmi to bardzo czasochłonnie, z czasem osoby na diecie bezglutenowej zyskują duże obeznanie w przeznaczonych dla nich produktach i zakupy przestają być problemem. Dużym wsparciem są również różnego typu fora czy grupy internetowe, zrzeszające osoby chorujące na nietolerancję glutenu – takie miejsce to źródło wielu cennych wskazówek, kulinarnych inspiracji i codziennego wsparcia.

Dieta bezglutenowa to nie kaprys

Obecnie wiele osób decyduje się na całkowitą rezygnację z glutenu i laktozy. Jest to spowodowane nie tylko modą, ale też znacznymi niedostatkami w wiedzy o zdrowym odżywianiu. Rezygnacja z laktozy może mieć całkiem rozsądne uzasadnienie, ponieważ organizm osoby dorosłej nie jest przystosowany do trawienia mleka ssaków (zdolność tę tracimy w momencie, kiedy przestajemy być karmieni piersią). Laktoza powoduje wiele nieprzyjemnych problemów trawiennych, dlatego warto nieco zagłębić się w temat i zastanowić się nad poszukaniem alternatyw. Niemniej jednak dieta bezglutenowa w przypadku osób, które nie chorują na celiakię i nie cierpią nawet na niewielką nietolerancję glutenu, nie ma żadnej racji bytu i może być nie do końca bezpieczna. Szacuje się, że obecnie aż 10% populacji jest na diecie bezglutenowej, choć wskazania medyczne do tej diety dotyczą jedynie 1% populacji. Stosowanie diety bezglutenowej u osób zdrowych może doprowadzić do szkodliwych niedoborów – samodzielne wprowadzanie jakiejkolwiek diety eliminacyjnej, bez konsultacji z lekarzem nigdy nie jest rozsądnym rozwiązaniem. O wiele lepszym pomysłem może być rezygnacja z niskiej jakości produktów zbożowych na rzecz pełnoziarnistego pieczywa.

Dieta bez glutenu – podsumowanie

Wzrastająca powszechność nietolerancji glutenu powoduje, że coraz więcej osób zmuszonych jest do przejścia na dietę bezglutenową. Na szczęście ilość produktów pozbawionych glutenu wzrasta z dnia na dzień, dzięki czemu dieta ta przestaje być dużym wyrzeczeniem i niezauważalnie różni się od diety tradycyjnej. Jeśli masz wątpliwości co do tego, czy Twój organizm nie reaguje na gluten, warto skonsultować się z lekarzem i przeprowadzić badania – regularne pojawianie się wymienionych wyżej objawów i ich utrzymywanie się dłużej niż trzy miesiące może być pewną wskazówką, że Twój układ pokarmowy nie działa do końca prawidłowo. Z drugiej strony stosowanie diety bezglutenowej z uwagi na modę, a nie na wskazania medyczne, nie jest dobrym rozwiązaniem – zachowajmy rozsądek i pamiętajmy, że zdrowo zbilansowana dieta zawsze będzie lepszym rozwiązaniem niż przeprowadzanie diety eliminacyjnej.