Już od dłuższego czasu bardzo dużo mówi się o promowanej przez gwiazdy i celebrytów diecie bezglutenowej. Szturmem podbiła ona internet, zyskując z czasem coraz więcej zwolenników. Na każdym kroku słyszy się o jej wspaniałym wpływie na nadmiar kilogramów, układ trawienny, a nawet obniżenie poziomu stresu i bardziej efektywny sen. Będąc dziś w jakimkolwiek sklepie czy na stacji benzynowej, znajdziemy tam mnóstwo produktów ze znaczkiem przekreślonego kłosa oznaczającego, że jest to produkt bezglutenowy. Czym zatem charakteryzuje się dieta bezglutenowa i czy rzeczywiście jest zdrowa i korzystna dla wszystkich, czy też jest to tylko modny styl życia? Przyjrzyjmy się więc dokładnie co to takiego i z czym, a może raczej co się w niej je.

Czym jest gluten?

Skoro mówimy o diecie bezglutenowej, musimy zastanowić się, czym tak właściwie jest ten owiany złą sławą gluten. Gluten jest mieszaniną białek : glutenin i prolamin występujących w bielmie niektórych zbóż m.in. pszenicy, życie, owsie czy jęczmieniu. W każdym z tych zbóż występują inne rodzaje prolamin, i tak w życie spotkamy sekaliny, w owsie - aweniny, w jęczmieniu - hordeiny, a w pszenicy najbardziej znane ze wszystkich, czyli gliadyny. Z uwagi jednak na to, że gluten jest mieszaniną wszystkich wymienionych prolamin i glutenin, wszystkie wskazane przez nas zboża są wykluczone z diety bezglutenowej. Gluten tworzy się z mieszanin białek w trakcie wyrabiania mąki i wody na ciasto. To właśnie on sprawia, że ma ono odpowiednią konsystencję, tak cenioną w przemyśle piekarniczym i cukierniczym, zapewniającą wypiekom elastyczność, sprężystość i zwięzłość. Z uwagi na swoją znacznie większą podatność technologiczną, to właśnie zboża z wysoką zawartością glutenu są chętniej wykorzystywane w przemyśle, gdyż produkty powstałe z takich mąk są lekkie, bardziej miękkie i elastyczne oraz mniej zbite. Dawniej gluten był składnikiem jedynie pieczywa oraz przetworów, dzisiaj natomiast, jest niestety dodawany również do innych produktów spożywczych. Gluten, jako jeden ze składników można spotkać także w przyprawach, wysokoprzetworzonej żywności, czy nawet w wędlinach i wyrobach masarskich. To wszystko sprawiło, że spożycie tej mieszaniny białek w populacji stało się większe i coraz więcej osób zaczęło zgłaszać się do lekarzy z dolegliwościami bólowymi i trawiennymi, spowodowanymi właśnie przez nietolerancję glutenu przez ich organizmy. 

Czym charakteryzuje się dieta bezglutenowa?

Jak już wspomnieliśmy na samym początku, głównym założeniem diety bezglutenowej jest wyeliminowanie z diety (najlepiej całkowite) mieszaniny glutenin i prolamin, czyli glutenu. Należy jednak podkreślić fakt, że dieta ta nie jest łatwa w stosowaniu i przestrzeganiu, bowiem oprócz tych sztandarowych produktów zawierających gluten takich jak pszenica, owies, żyto czy jęczmień, trzeba z niej wykreślić również produkty, w których na pierwszy rzut oka nie spodziewalibyśmy się glutenu. Dieta bezglutenowa opiera się na zasadach zdrowego, racjonalnego odżywiania, jednak z jednoczesnym wyłączeniem z niej składników zawierających gluten. Jej podstawą jest spożywanie najlepiej 5 posiłków dziennie, opartych w głównej mierze na świeżych produktach wysokiej jakości. W jadłospisie znajdzie się więc mnóstwo świeżych warzyw w postaci różnego rodzaju sałatek, uzupełnianych o warzywno-owocowe przekąski, spożywane co ok. 3 godziny. W diecie takiej znajdzie się również miejsce na bezglutenowe kasze oraz produkty zwierzęce takie jak świeże ryby, mięso czy jajka. Osoby będące na diecie bezglutenowej często sami wypiekają z odpowiedniej mieszanki mąki różnego rodzaju chleby czy słodkości, które stanowią składniki poszczególnych posiłków. Jest to dużo lepsze rozwiązanie niż spożywanie dużej ilości gotowych, lecz wysoceprzetworzonych produktów bezglutenowych. Produkty bezglutenowe oznaczone są znakiem przekreślonego kłosa i mogą być za nie uznane jedynie takie, w których znajduje się nie więcej niż 20 mg glutenu na kilogram produktu. Ilość ta jest tak niewielka, że uznaje się ją za całkowicie bezpieczną nawet dla osób cierpiących na chorobę trzewną, czyli celiakię. Z racji ogromnej popularności, jaką zyskała dieta bezglutenowa, w internecie można znaleźć wiele tabel, w których znajdują się zarówno dozwolone i zakazane produkty, a także bez trudu można wyszukać przepisy na pyszne dania i przekąski, dzięki czemu stosowanie takiej diety jest bardziej urozmaicone i mniej przykre.

Dla kogo dieta bezglutenowa będzie dobrym wyborem?

Dieta bezglutenowa, choć ostatnim czasem bardzo modna, stosowana powinna być głównie przez osoby chore na celiakię, w przebiegu której na skutek kontaktu z glutenem pobudzana jest nieprawidłowa reakcja autoimmunologiczna organizmu, w wyniku której z czasem dochodzi do zaniku kosmków jelitowych. Zanik kosmków prowadzi natomiast do upośledzonego wchłaniania składników odżywczych trawionych w jelitach do postaci przyswajalnej, w związku z czym chorzy na celiakię (nazywaną też chorobą trzewną) borykają się z całą gamą przykrych objawów, począwszy od biegunek, przez niedożywienie, spadek masy ciała, anemię, aż po zaburzenia rozwoju i depresję. Z tego powodu, osoby, u których zdiagnozowana została celiakia, powinny bezwzględnie przejść na dietę bezglutenową, nie tylko dla lepszego samopoczucia, ale także, aby zapobiegać groźnym w skutkach konsekwencjom zdrowotnym takim jak np. zanik kosmków jelitowych i jego następstwa. To samo tyczy się ludzi, którzy posiadają alergię na gluten. Choć często jest ona mylona z celiakią, tak naprawdę nie jest tak groźna, jak choroba trzewna i wbrew pozorom, cierpi na nią spora część społeczeństwa. Dla osób uczulonych na gluten, zastosowanie diety bezglutenowej również będzie bardzo dobrym wyjściem, gdyż dzięki temu pozbędą się oni, lub złagodzą dokuczliwe objawy alergii. Również osoby chorujące na schorzenia przebiegające ze stanami zapalnymi jelit, z pewnością poczują ulgę po wyeliminowaniu z diety produktów na bazie pszenicy, owsa, żyta i jęczmienia, jednak należy pamiętać, aby wcześniej skonsultować taką decyzję z lekarzem. Ostatnio można natknąć się również na pogląd, że zastosowanie diety bezglutenowej u niemowląt, aby zapobiec w przyszłości zachorowaniu na celiakię, lub też by nie miały one uczulenia na gluten, jednak do tej pory nie zostały opublikowane żadne badania naukowe, potwierdzające zasadność takiego postępowania. Trzeba liczyć się jednak z faktem, że wprowadzenie u dziecka takiej diety może działać wręcz na jego szkodę, gdyż produkty zawierające gluten posiadają więcej składników odżywczych, w tym węglowodanów i tłuszczy, dzięki którym zapewniają dziecku odpowiednio dużo energii i składników niezbędnych do prawidłowego rozwoju. Dlatego też należy pamiętać, aby chęć wprowadzenia tak drastycznej zmiany żywieniowej u malucha wcześniej skonsultować z lekarzem specjalistą i dobrze przemyśleć konsekwencje takiego wyboru.

Czy zdrowi ludzie powinni stosować dietę bezglutenową?

Coraz więcej ludzi zdrowych, niecierpiących na celiakię czy alergię na gluten, decyduje się na przejście na dietę bezglutenową. Należy jednak zastanowić się, czy na pewno jest to korzystne dla zdrowia niedotkniętego takimi schorzeniami człowieka, czy też wręcz przeciwnie, zamiast pomagać - szkodzi. Chociaż dieta bezglutenowa jest wciąż niezwykle modna i popularna, a jej dobroczynny wpływ na zdrowie jest wychwalany przez gwiazdy czy celebrytów, środowisko naukowe znajduje coraz więcej dowodów na to, że stosowanie takiej diety u zdrowych osób może nie być najlepszym rozwiązaniem. Po pierwsze trzeba mieć na uwadze fakt, że dieta bezglutenowa jest dietą eliminacyjną, a taki typ diety jest zaprzeczeniem wykształconej przez wiele wieków ewolucji diety człowieka. Żadna dieta eliminacyjna z reguły nie jest korzystna dla ludzkiego organizmu, ponieważ nie będzie ona zawierała wszystkich łatwodostępnych w prawidłowej diecie składników odżywczych, witamin i minerałów. Osoby stosujące taki typ diety z reguły zmuszone są zastępować wyeliminowane produkty innymi, zawierającymi podobne, niezbędne w diecie składniki, lub też spożywać apteczne suplementy zawierające potrzebne organizmowi witaminy i minerały. Gluten zawiera bowiem m.in. witaminy z grupy B, które nie tylko odpowiadają za kondycję włosów, skóry i paznokci, ale również zapewniają prawidłową pracę uczestniczących w wielu procesach biologicznych enzymów, oraz cynk, który jest kofaktorem enzymów, a także dobroczynnie wpływa na cerę oraz gospodarkę hormonalną u mężczyzn. Produkty spożywcze, zwłaszcza pełnoziarniste, powstałe z mąk zawierających gluten są także doskonałym źródłem błonnika pokarmowego regulującego pracę przewodu pokarmowego i oczyszczającego go. Co więcej, rezygnacja z glutenu w diecie, powoduje, że musi być on zastępowany często produktami bogatymi w tłuszcze nasycone, a także często także zawierającymi duże ilości soli i węglowodanów. Dzieje się tak głównie z tego powodu, że osoby będące na diecie bezglutenowej bardzo chętnie sięgają po produkty oznaczone znaczkiem przekreślonego kłosa, zupełnie nie patrząc na skład tych przekąsek. Często okazuje się, że chociaż bezglutenowa, to żywność ta jest wysoceprzetworzona i napakowana niepotrzebnymi substancjami konserwującymi i dosładzającymi. Kupując takie produkty, trzeba mieć więc na uwadze również fakt, że nadmiar tych składników w diecie, może stać się czynnikiem ryzyka rozwoju miażdżycy tętnic, nadciśnienia tętniczego czy innych przewlekłych chorób cywilizacyjnych. 

Dieta bezglutenowa, choć bardzo popularna, nie powinna być stosowana przez zdrowe osoby niecierpiące na alergię na gluten bądź celiakię. Jeżeli z jakichś powodów chcielibyśmy ograniczyć gluten w diecie, warto wcześniej skonsultować się z lekarzem. Takie rozwiązanie będzie z pewnością o wiele korzystniejsze dla naszego zdrowia, dlatego też, jeśli nie musimy, nie pozbywajmy się glutenu z diety całkowicie. Zamiast ślepo podążać za niekoniecznie dobrymi radami celebrytów czy gwiazd, warto stosować na co dzień zasady prawidłowego i racjonalnego odżywiania, a nasz organizm z pewnością nam za to podziękuje.