Mianem karotenoidów określamy czerwony, pomarańczowy i żółty barwnik pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego. To właśnie one są odpowiedzialne za kolor popularnych u nas w kraju warzyw takich jak marchewka, dynia i pomidorów. Karotenoidy znalazły zastosowanie przede wszystkim w kosmetyce, gdyż wykazują bardzo dobre działanie odmładzające. Nie jest to jednak jedyna branża, w której zostały docenione.

Czym są karotenoidy?

Karotenoidy to organiczne związki chemiczne, nadające zarówno tkankom roślinnym i zwierzęcym barwę żółta, pomarańczową i czerwoną (a nawet lekko fioletową). Znanych jest ponad 800 różnego rodzaju barwników roślinnych, ale realny wpływ na organizm ma tylko sześć: alfa i beta-karoten, beta-kryptoksantyna, luteina, likopen i zeaksantyna. Co im zawdzięczamy i jakie produkty powinniśmy spożywać, by zapewnić organizmowi dostawę karotenoidów w odpowiedniej ilości?

Karotenoidy znalazły dla siebie zastosowanie w przemyśle spożywczym i kosmetycznym. O ich obecności w danym produkcie dowiemy się, znajdując na etykiecie opakowania takie oznaczenia jak:

• E-106a - Jest to beta-karoten, nadający produktowi żółto-pomarańczowy kolor,
• E-160d - Określa likopen, czyli barwnik czerwony,
• E-161d - Jest to luteina, barwnik nadający żółte zabarwienie.

Na szczególną uwagę zasługuje przede wszystkim beta-karoten, który znalazł największe zastosowanie w przemyśle kosmetycznym. Wykorzystywany jest w produktach, które chronią skórę przed szkodliwym działaniem promieniowania UV.

W roślinach, związki te pełnią funkcję pomocniczą w procesie fotosyntezy. Pochłaniają niektóre zakresy promieniowania świetlnego i przekazują energię do chlorofilu. Pełnią również funkcję ochronną przed procesami fotooksydacji.

Wpływ karotenoidów na ludzki organizm

Karotenoidy (przede wszystkim beta-karoten) są magazynowane w skórze, nadając jej specyficznej barwy, podobnej do lekkiej opalenizny. Wspiera on także naturalną opaleniznę, czyniąc ją bardziej błyszczącą i trwałą. Nie jest to jednak jedyne ich działanie. Karotenoidy neutralizują wolne rodniki i wywołują przebarwienia skóry, które chronią ją przed szkodliwym działaniem promieni słonecznych. Poprawiają one także przyrost nabłonka i zapobiegają złuszczaniu się naskórka. Przyspieszają również gojenie się ran i wszystkich innych uszkodzeń skóry, a także przeciwdziałają rozwojowi zmian nowotworowych skóry. Chronią również jako środek blokujący szkodliwe promieniowanie UV, z tego powodu często znajdują zastosowanie w kosmetyce jako filtry chroniące organizm przed szkodliwym działaniem słońca, a także jako kremy wzbogacające koloryt skóry i kremy brązujące.

Beta-karoten i luteina to karotenoidy niezbędne do prawidłowej pracy wzroku. Dzięki nim i innym witaminom (w szczególności witaminie A, C oraz E) siatkówka oka jest lepiej odżywiona, a fotoreceptory znajdujące się oku pracują lepiej i pozwalają na utrzymanie dobrej jakości widzenia przez dłuższy czas. Dobrym pomysłem może okazać się suplementacja luteiny która wraz z wymienionymi wcześniej witaminami i zeaksantyną neutralizują działanie wolnych rodników, a także absorbują promieniowanie elektromagnetyczne chroniąc oko przed wpływem wysokoenergetycznego światła niebieskiego. Niebieskie światło pochodzące z ekranów telefonów i komputerów jest wyjątkowo niebezpieczne dla oka, gdyż potrafi wypalać fotoreceptory siatkówki, co może doprowadzić do zwyrodnienia plamki żółtej. Luteina tymczasem ma zdolność do zmniejszania intensywności niebieskiego światła nawet o 90%.

Usuwanie z organizmu wolnych rodników ma jeszcze jeden plus. Są one odpowiedzialne za rozwój nowotworów. Im wiec jest ich mniej, tym mniejsze ryzyko zachorowania na raka. Spożycie karotenoidów obniża występowanie takich nowotworów jak: rak jamy ustnej, krtani, przełyku i pęcherza moczowego. Spożywanie pomidorów i zawartego w nich likopenu zmniejsza także ryzyko wystąpienia raka prostaty i szyjki macicy.

Dzięki karotenoidom zmniejsza się również ryzyko chorób układu krwionośnego. Obniżają one poziom złego cholesterolu, co przekłada się na mniejsze ryzyko miażdżycy i chorobom serca. Dieta bogata w karotenoidy obniża również ryzyko złamań osteoporotycznych, w szczególności u osób szczupłych, w podeszłym wieku. Co najciekawsze większe ryzyko tego typu złamań występuje u mężczyzn niż u kobiet. Maleje ono jednak znacząco wraz ze wzrostem spożycia warzyw z duża zawartością karotenoidów. U kobiet podobna zależność nie występuje. Karotenoidy pomagają również w zachowaniu funkcji poznawczych u ludzi w podeszłym wieku. Osoby, które spożywały dużą ich ilość (w szczególności luteiny i zeaksantyny) miały dużo lepszą pamięć w porównaniu z innymi.

Karotenoidy należą do prekursorów witaminy A i pełnią funkcje głównego dietetycznego źródła tej witaminy u człowieka.

Niedobór karotenoidów w organizmie jest bardzo prosty do zauważenia i objawia się problemami ze wzrokiem, łamliwością paznokci, wypadaniem włosów, suchością gardła, a także problemami skórnymi.

Gdzie znajdziemy karotenoidy?

Karotenoidy znajdziemy w każdym zabarwionym na żółto, pomarańczowo lub czerwono warzywie i owocu, a także w ciemnozielonych warzywach liściastych. Karotenoidy znajdują się głownie w:

• marchwi (9000 μg/100 g)
• słodkich ziemniakach, batatach (9000 μg/100 g)
• dyni (8000 μg/100 g)
• pietruszce naciowej (5400 μg/100 g)
• jarmużu (5350 μg/100 g)
• szpinaku (4200 μg/100 g)
• papryce (3150 μg/100 g)
• morelach (1500 μg/100 g)
• brokule (900 μg/100 g)
• pomidorach (400 μg/100 g)

Małe dawki karotenoidów możemy znaleźć również w nabiale, głównie w mleku i żółtkach jaj.

Cenną właściwością karotenoidów jest to, że nie tracą swoich właściwości w trakcie obróbki. Co najciekawsze, ugotowane pomidory mają więcej likopenu, niż te surowe.

Wedle naukowców, gotowane jajka są w stanie pomóc w przyswajaniu karotenoidów zawartych w surowych warzywach. Zwiększa się także ogólna ich ilość, gdyż żółtko zawiera nieco luteiny i zeaksantyny. Wedle naukowców, jajka jedzone do sałatki potrafią nawet kilkukrotnie zwiększyć zdolność wchłaniania karotenoidów.