Probiotyki to nic innego jak żywe mikroorganizmy, które znajdują się w  organizmie człowieka oraz w pożywieniu. Mają one bardzo korzystny wpływ na florę jelitową, a więc i na cały organizm. To bakterie pożyteczne, które naturalnie występują w przewodzie pokarmowym i pochwie. Tworzą one przyjazną dla zdrowia florę bakteryjną. Niekiedy przyjmuje się je również jako suplementy. Można je spożywać też naturalnie dzięki sfermentowanym produktom spożywczym - kaszom, kiszonej kapuście czy jogurtom.

Co ciekawe, cenne właściwości zdrowotne probiotyków zostały dobrze udokumentowane. Eksperci są zdania, że poprawiają one trawienie, zmniejszają ryzyko wystąpienia zakażeń i ryzyko zachorowania na wiele chorób przewlekłych. Mimo to zdarzają się sytuacje, gdy przyjmowanie  probiotyków może wywołać również działania niepożądane.

Probiotyki- charakterystyka

Nazwa probiotyk wywodzi się z języka greckiego i oznacza "dla życia". Probiotyki są żywymi mikroorganizmami, które podawane w odpowiednich ilościach wywierają pozytywnie skutki zdrowotne. Na ogół jako probiotyki stosuje się bakterie kwasu mlekowego z rodzajów Lactobacillus i Bifidobacterium. Jednak zdrowotne właściwości posiadają ponadto niektóre gatunki bakterii Bacillis i Escherichia oraz drożdże Saccharomyces cerevisiae ssp boulardi. Co ciekawe, działanie probiotyczne odnosi się przy tym nie do rodzaju czy gatunku, ale do konkretnego szczepu mikroorganizmów.

Aby dany mikroorganizm został uznany za probiotyk musi posiadać udokumentowane działanie prozdrowotne. Szczep drobnoustrojów może zostać uznany za probiotyk jeśli:

• łatwo kolonizuje przewód pokarmowy,
• posiada zdolność adheracji, a więc przyczepiania się do komórek nabłonka jelit,
• nie produkuje toksycznych produktów metabolizmu, które są szkodliwe dla organizmu człowieka,
• jest odporny na niskie pH soku żołądkowego,
• działa o przeciwnie do bakterii patogennych zasiedlających przewód pokarmowy,
• pozostaje żywy mimo obecności żółci,
• da się go wyizolować z organizmu człowieka,
• jest stabilny i można go produkować na dużą skalę,
• posiada klinicznie udokumentowany korzystny wpływ na zdrowie człowieka,
• posiada ustaloną przynależność taksonomiczną, a więc rodzaj, gatunek i szczep.

Właściwości lecznicze probiotyków

Probiotyki mają bardzo szerokie działanie. Przede wszystkim wspomagają układ odpornościowy i skutecznie zapobiegają infekcjom układu moczowego. Oprócz tego wspomagają trawienie i leczą biegunki. Są pomocne w leczeniu stanów zapalnych przewodu pokarmowego i kamicy nerkowej. Stosuje się je też w przypadku dzieci z AZS. Skutecznie zapobiegają zapaleniu dziąseł i pomagają leczyć choroby wątroby różnego rodzaju. Probiotyki wykorzystywane są do obniżania poziomu cholesterolu i w leczeniu raka jelita grubego.

Różne szczepy probiotyków skracają czas trwania ostrych biegunek infekcyjnych o około 24 godziny. Probiotyki są skuteczniejsze w przypadku biegunek wirusowych, niż pasożytniczych czy bakteryjnych. Szczególnie dobre efekty dają wysokie ich dawki. U dzieci najlepiej sprawdzają się szczepu Lactobacillus rhamnosus GG i Enterococcus faecium LAB SF68. Probiotyki są pomocne również w skracaniu biegunek po leczeniu chemioterapią chorób nowotworowych.

Probiotyki są też powszechnie wykorzystywane do zwalczania bakterii Heliocobacter pylori, które bytują w przewodzie pokarmowym człowieka. To one odpowiadają za chorobę wrzodową. Eksperci są też zdania, że suplementacja probiotykami ma duże znaczenie w przypadku alergii. Dużo lepsze efekty daje przy tym zapobieganie rozwoju alergii niż jej leczenie. Przyjmowanie probiotyków w okresie prenatalnym i już po porodzie przez matkę zapobiega rozwojowi atopowego zapalenia skóry u dzieci, u których ryzyko zachorowania jest duże. Co ciekawe, u około 90% dzieci do 1. roku życia z alergią na białka mleka, którym podaje się probiotyki i stosuje dietę eliminacyjną, obserwuje się zmniejszenie wyprysku alergicznego. 

Ponadto probiotyki wykorzystywane są u pacjentów z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego. Skuteczność leczenia dotyczy jednak tylko wybranych szczepów. Na razie trwają badania nad skutecznością probiotyków w chorobie Leśniowskiego-Crohna. Probiotykoterapia okazuje się być też skuteczna przy zespole jelita drażliwego. Probiotyki powodują zmniejszenie bólu i wzdęć.

Trwają również badania nad wpływem probiotyków na nadwagę i otyłość. Być może szansą dla osób z nadwagą będzie już wkrótce bakteria Lactobacillus rhamnosus PL60.

Jak zwiększyć liczbę bakterii probiotycznych w organizmie?

Aby zwiększyć ilość probiotyków w organizmie, a więc poprawić równowagę flory jelitowej należy w odpowiedni sposób się odżywiać. Dieta, która sprzyja rozwojowi bakterii uważanych za dobroczynne powinna być bogata w węglowodany w formie produktów zbożowych. Z jadłospisu trzeba z kolei w zasadzie wyeliminować rafinowany cukier.

Lekarze bardzo często w razie choroby zapisują pacjentom antybiotyki. Tymczasem te, zażywane zbyt często lub bez konsultacji z lekarzem w mikroflorze jelit czynią ogromne szkody. Zmniejszają ją na wiele miesięcy, przy okazji niszcząc nie tylko bakterie chorobotwórcze, ale i prozdrowotne. Dlatego też antybiotyki powinno się stosować  tylko w ostateczności. Tak naprawdę im częściej stosuje się dany antybiotyk, tym częściej infekcja nawraca. Antybiotyki wyniszczają bowiem drobnoustroje prozdrowotne, które nie mają szans konkurować z tymi chorobotwórczymi. Obecnie spożywane mięso i nabiał pochodzące z produkcji przemysłowej bardzo często zawierają pozostałości antybiotyków. To także nie sprzyja namnażaniu się prozdrowotnych probiotyków. Im bardziej przetworzona jest żywność, tym gorszy jest skład mikroflory jelitowej.

Co ciekawe, pomocne dla zwiększenia namnażania się probiotyków jest jedzenia żywności kwaśnej np. sfermentowanych warzyw czy picie octu jabłkowego. Zawierają one nieco drobnoustrojów probiotycznych, a przy okazji kwasy - octowy i glukonowy, które sprzyjają utrzymaniu właściwego pH z punktu widzenia mikroorganizmów probiotycznych.  Dlatego można pić dwa razy dziennie wodę z łyżką octu jabłkowego. Zaleca się też regularne jedzenie kiszonek. Ogromne znacznie ma również spożywanie żywności bogatej w bakterie fermentacji mlekowej. Do takiej zalicza się kefir i inne fermentowane przetwory mleczne, a także wspomniane już kiszonki. 

Probiotyki - skutki uboczne ich stosowania

Zdecydowana większość osób nie odczuwa żadnych skutków ubocznych spożywania probiotyków. Nieliczni jednak skarżyć się mogą na wzdęcia i chwilowy wzrost gazów. Dotyczy to przede wszystkim probiotyków z drożdży, które mogą przy okazji zwiększać uczucie pragnienia. Dolegliwości te na szczęście do poważnych nie należą i na ogół samoistnie ustępują po kilku tygodniach. Dlatego też zaleca się przyjmować na początku niewielką dawkę probiotyków i dopiero z czasem ją stopniowo zwiększać, aby nie doszło do zaostrzenia przykrych dolegliwości. Jeśli wzdęcia utrzymują się wiele tygodni, konieczna jest wizyta u lekarza. Należy również wstrzymać zażywanie probiotyku.

Niektóre produkty spożywcze zawierające probiotyki np. jogurt czy kiszona kapusta posiadają w swoim składzie aminy biogenne, a więc substancje, które powstają w chwili, gdy żywność białkowa jest fermentowana. Aminy te pobudzają ośrodkowy układ nerwowy. Mogą też zwiększać lub zmniejszać przepływ krwi i wywoływać bóle głowy. Dotyczy to jednak tylko osób wrażliwych na te substancje.

Ponadto niektóre szczepy bakteryjne stosowanie w probiotycznych suplementach wytwarzają histaminę, którą w naturze produkuje układ odpornościowy w chwili wykrycia zagrożenia. Gdy poziom histaminy w organizmie rośnie, naczynia krwionośne ulegają rozszerzeniu, aby mogły dostarczyć więcej krwi do zaatakowanego obszaru. Proces ten prowadzi do zaczerwienienia i obrzęku w danej okolicy. Niekiedy też powoduje objawy alergii, a więc kaszel czy łzawienie oczu.

Z tego powodu osoby z nietolerancjami pokarmowymi czy alergiami różnego rodzaju powinny wcześniej sprawdzić czy dany suplement nie zawiera przypadkiem alergenów, których należy oczywiście unikać. Jeśli pojawi się reakcja alergiczna suplement trzeba obowiązkowo odstawić.

Prebiotyki a probiotyki

Probiotyki są bakteriami obecnymi w przewodzie pokarmowym, pochwie oraz w niektórych pokarmach i suplementach diety. Prebiotyki z kolei są niestrawionymi składnikami pożywienia. Mają one pozytywny wpływ na organizm człowieka, gdyż stymulują dobre bakterie jelitowe, a więc probiotyki. Ich celem jest przywrócenie mikroflory jelitowej, złagodzenie skutków zaparć i zapobieganie biegunkom. Ponadto prebiotyki wspomagają wchłanianie składników mineralnych i obniżają poziom tzw. złego cholesterolu we krwi. Zmniejszają również ryzyko zachorowania na raka okrężnicy.

Produkty spożywcze zawierające probiotyki

W praktyce żywności probiotycznej nie ma zbyt wiele. Do bardziej popularnych produktów spożywczych zawierających mikroorganizmy probiotyczne zalicza się kefir, kwaśne mleko, jogurt naturalny, kiszone ogórki oraz kiszoną kapustę.

Kefir jest produktem fermentowanym z użyciem grzybów kefirowych, które składają się z bakterii i drożdży. Dlatego też zawiera co najmniej 10 szczepów probiotyków. Poza tym sporo bakterii probiotycznych zawierają sery nie poddane procesowi pasteryzacji.

Nieco mniej probiotyków zawierają kiszonki. Z drugiej strony zawierają jednak bakterie kwasu mlekowego i są źródłem kwasów organicznych, które sprzyjają rozwojowi bakterii probiotycznych. W Polsce spotkać się można przede wszystkim z kiszoną kapustą i ogórkami, ale kisić można również i inne warzywa. Egzotyczną wersją kiszonej kapusty jest kimchi z Półwyspu Koreańskiego. To kapusta z dodatkiem cebuli, papryki, marchewki czy cebuli, która fermentuje około dwóch tygodni. Inną propozycją jest  japońskie natto produkowane z fermentowanej soi. Jeszcze innym probiotykiem jest kombucha, a więc napój powstały na bazie czarnej herbaty poddawanej fermentacji.

Ponadto na rynku spotkać się można z wieloma produktami, do których dodawane są probiotyki. Są to m.in. lody czy soki owocowe. Producenci mają w tym zakresie coraz to nowe pomysły.