Ruta zwyczajna - cudowna i niebezpieczna

Ruta zwyczajna (Ruta Graveolens) wieloletnia roślina z rodziny rutowatych, pochodząca z rejonów basenu Morza Śródziemnego i południowych obszarów Europy. Zwyczajowo nazywana bywa rutką lub rutą ogrodową, uprawiana w ogrodach i plantacjach głownie ze względu na swoje właściwości medyczne. Została również wprowadzona do Ameryki Północnej gdzie wciąż występuje jednak, ze względu na klimat, jedynie lokalnie.

Ruta zwyczajna - wygląd

Roślina osiąga maksymalnie 90-110 cm. Charakterystyczne dla tego gatunku jest wytwarzanie rozety z liści w pierwszym roku wegetacji. Drugi rok wegetacji różni się pod tym względem ponieważ dwuletnia roślina wytwarza pędy kwiatowe. Łodygi szeroko rozgałęzione i wzniesione do góry mają barwę szarozieloną. Dolna część łodygi wyróżnia się znacznym zdrewnieniem. Grube, gładkie i pierzaste liście mają kolor zbliżony do łodygi. Ułożone są w sposób naprzemienny. Liście zawierają zbiorniczki z olejem, jednak aby je zobaczyć trzeba spojrzeć na liście pod światło. Świeżo po zebraniu, Ruta zwyczajna, ma bardzo ostry niezbyt przyjemny zapach, jednak wystarczy ją wysuszyć, aby olejki eteryczne odparowały i pozostał tylko łagodny, lekko korzenny zapach kojarzący się z różami. W smaku ruta zwyczajna nie jest  smaczna, ma gorzki, korzenny posmak. Okres kwitnienia trwa od czerwca do sierpnia, kwiaty są drobne żółtozielone. Największe ich zagęszczenie spotyka się głównie w obszarze górnych rozgałęzień. Wielonasienne torebki zawierają nasiona w kształcie trójkątów o ciemnobrązowej, nieco podobnej do lnu barwie.

Ruta zwyczajna - zastosowanie

Znana już starożytnym grekom Ruta zwyczajna, opisywana była między innymi przez Hipokratesa. Zalecał wtedy stosowanie naparu z ruty jako środek rozkurczowy oraz moczopędny. Nie bez znaczenia pozostawały też jej właściwości pobudzające. Hipokrates pisał, że często stosowana była w charakterze afrodyzjaku. Ciekawostką jest też wpis w Herbarzu Marcina Siennika, który twierdził, że wojownik szczelnie owinięty liśćmi ruty zwyczajnej bez najmniejszego wysiłku pokona i uśmierci wszelkie potwory, a nawet bazyliszka.

W Polsce panowało silne przekonanie o magicznych właściwościach ruty zwyczajnej, pisano jakoby za jej pomocą możliwe było odwracanie uroków, odpędzanie złych mocy i wszelkiego plugastwa. Stąd też jej dość powszechne występowanie na terenie całego kraju. Chłopstwo sadziło rutę zwyczajną w okolicy obejść, a gospodynie bardzo chętnie uprawiały ją w ogródkach. Istniał też zwyczaj dawania suszonych opłatków z ruty bydłu w Wigilię Bożego Narodzenia, co rzekomo chroniło zwierzęta przed działaniem czarów i uroków zawistnych sąsiadów. Kolejny zwyczaj związany z Rutą zwyczajną to wianki, które dziewczęta wkładały na głowę w dniu ślubu jako symbol niewinności. Panny idące na niedzielną mszę świętą wplatały we włosy gałązki Ruty.

Dziś zastosowanie Ruty zwyczajnej zostało sprowadzone do jej właściwości leczniczych i walorów smakowych. Rozmnażanie Ruty zwyczajnej jest dość proste, zarówno z nasion, jak i z odłamanych pędów ponieważ Ruta Zwyczajna bardzo łatwo i samoistnie się ukorzenia. Najlepiej uprawiać ją w słonecznych, ciepłych miejscach. Gleba o odczynie zasadowym, najlepiej wapienna i umiarkowanie wilgotna to wprost wymarzony habitat dla Ruty. Możliwa jest też jej hodowla w donicach, jednak jest nieco bardziej pracochłonna. Mocny aromat, zwłaszcza podczas kwitnienia odstrasza insekty, jest również totalnym przeciwieństwem Kocimiętki. Koty trzymają się od Ruty z daleka. Ma to znaczenie, ponieważ gdy przygotujemy sobie trochę soku z Ruty i będziemy skrapiać nim inne rośliny, w krótkim czasie pozbędziemy się towarzyszącym ich szkodnikom. Ruta Zwyczajna znana jest też artystom, gdyż jej ziele pozwala na uzyskanie intensywnie żółtego barwnika np. do zastosowania w malarstwie.

Zastosowanie Ruty w kuchni jest warte szczególnej uwagi. Idealnie nadaje się między innymi do sporządzania marynat, zwłaszcza do dziczyzny, serów, ryb. Miłośników mocniejszych trunków z pewnością zainteresuje fakt, że sokiem z Ruty Zwyczajnej aromatyzuje się między innymi wermuty.

Ruta zwyczajna - właściwości lecznicze

Już sam skład chemiczny Ruty robi spore wrażenie. Matka natura ukryła w tej niepozornej roślinie wiele bardzo cennych składników takich jak:

    olejek eteryczny
    rutyna
    kwercetyna
    flawonoidy
    alkaloidy
    furokumaryny - Z ich powodu uznawana jest za roślinę trującą. Ich działanie uczulające jest indywidualne, możne nie wywoływać żadnych objawów lub powodować wręcz zagrożenie życia i ciężki szok anafilaktyczny.
    kwasy organiczne
    sole mineralne
    wit. C

Nierzadko nawet pracownicy plantacji Ruty zwyczajnej doświadczyli jej szkodliwego działania. Powoduje bardzo nieprzyjemną, podobną do odmrożenia wysypkę skórną połączoną z wysoką gorączką. W przypadku osób uczulonych wystarczy nawet najdrobniejszy kontakt skórny, aby sprowokować wystąpienie objawów. Co ciekawe, suszona, przyjmowana w niewielkich dawkach nie powoduje takich objawów, nawet u osób uczulonych.

To nie koniec szkodliwego działania Ruty zwyczajnej. Zbyt duża dawka wyciągu alkoholowego ze świeżych liści Ruty może powodować silne uwrażliwienie skóry na promienie słoneczne, powodować trwałe przebarwienia skóry, a nawet wzmagać występowanie różnych alergii. Pod żadnym pozorem nie mogą jej przyjmować kobiety w ciąży ponieważ może powodować poronienia. Podobnie jak chorzy na wrzody żołądka i hipotonię, u których mogą występować silne krwawienia. Aby złagodzić objawy alergii wywołanej kontaktem z Rutą zwyczajną wystarczy zaognione miejsce posmarować maścią tranową lub wykonać okład z pogniecionych płatków nagietka.

Ruta zwyczajna posiada też oczywiście spore właściwości lecznicze. Idealnie spisuje się w leczeniu wszelkiego rodzaju chorób dróg żółciowych, moczowych i zaburzeniach krążenia zwłaszcza w przypadku osób starszych. Kobietom wyciąg z Ruty pomaga w przypadku zaburzeń menstruacyjnych oraz atonii macicy. Rutyna zapobiega kruchości naczyń krwionośnych oraz ogranicza zmiany miażdżycowe. Ze względu na stosunkowo słabą rozpuszczalność związków leczniczych w wodzie, najskuteczniejsze są właśnie wspomniane wyżej wyciągi alkoholowe. Wyciągi alkoholowe z Ruty zwyczajnej mają lekkie działanie uspokajające i odprężające. Regulują procesy trawienne i wspierają wytwarzanie soków żołądkowych.

Jeszcze kilkadziesiąt lat temu napar z Ruty był polecany jako remedium na zmęczone i opuchnięte oczy, jednak ze względu na możliwe działanie alergiczne obecnie nie jest już stosowany w tym celu.

Ruta zwyczajna - uprawa

Uprawa Ruty zwyczajnej nie należy do szczególnie trudnych. Wysiew nasion lub sadzonki pozyskane z łodygi to dwa najpopularniejsze sposoby rozmnażania rośliny. Warto w pierwszej kolejności wysadzić roślinę w odpowiednio przygotowanych donicach, a dopiero po uzyskaniu większej wysokości przesadzić na miejsce - docelowe.

Kwitnienie następuje w drugim roku, jednak aby ten proces przyśpieszyć można zastosować tak zwane cięcie przez wiosenny podział, które umożliwia pozyskanie gotowych do rozsady roślin. Aby uzyskać najlepsze efekty wysadzamy roślinę w miejscach słonecznych i lekko zacienionych. Ruta zwyczajna jest bardzo delikatna na wiatr, co należy wziąć pod uwagę, wybierając miejsce rozsady. Gleba powinna być dobrze przepuszczalna, zasadowa.

Ruta zwyczajna - pielęgnacja

Jedynym zabiegiem jaki koniecznie trzeba wykonywać w uprawie Ruty zwyczajnej jest jej systematyczne przycinanie. Każdej wiosny skracamy pędy, co znacząco poprawia wzrost rośliny i pozwala na uzyskanie większej ilości nasion. Należy tez pamiętać o systematycznym wyrywaniu nadmiaru roślin i dzieleniu ich na mniejsze sadzonki. Optymalna odległość między sadzonkami wynosi około pół metra. Jesienią, po przekwitnięciu, można przeprowadzić drugie cięcie - wyrównujące. Odpowiednio uformowana i zwarta Ruta zwyczajna idealnie sprawdzi się w roli niskiego żywopłotu.

Mimo, iż Ruta zwyczajna jest rośliną mrozoodporną, w czasie wyjątkowo dużych mrozów może zdarzać się przemarzanie roślin. Przykrycie roślin przed pierwszymi śniegami pozwoli skutecznie zapobiec takim stratom. Wyjątkiem są Ruty hodowane w doniczkach, które bezwzględnie należy przenieść do cieplejszych pomieszczeń na okres zimy.

Ruta zwyczajna - zbiór i przechowywanie

Wykorzystuje się jedynie liście i nasiona Ruty zwyczajnej. W przypadku liści należy pamiętać, że muszą być zerwane dość szybko, zanim ich rozrost będzie zbyt intensywny i zanim kwiaty zaczną się otwierać. Nasiona zbieramy na samym początku jesieni. Aby przechowywanie zbiorów było przeprowadzone prawidłowo, i co najważniejsze bezpiecznie, wszystko trzeba bardzo dokładnie ususzyć. Zbiory przechowujemy w pojemnikach, których budowa zapobiega ulatnianiu się aromatu, a roślina musi być wtedy idealnie sucha.

WAŻNE!!!

Ze względu na swoje szkodliwe właściwości i wyjątkowo silne działanie, Ruta zwyczajna zawsze powinna być stosowana w porozumieniu i pod ścisłym nadzorem lekarza lub farmaceuty. Może powodować podrażnienia skóry, a u kobiet wywoływać zwiększenie intensywności krwawienia miesiączkowego. Pod żadnym pozorem wyciągów z ziela Ruty zwyczajnej nie powinny przyjmować kobiety w ciąży, ze względu na możliwość poronienia. Stosując preparaty oparte na wyciągach z Ruty należy bezwzględnie pamiętać, by unikać wystawiania skóry na długotrwałe działanie intensywnych promieni słonecznych, ze względu na możliwość wystąpienia oparzeń.

Ruta zwyczajna - przepisy

Wyciąg alkoholowy - 2 łyżki świeżych liści Ruty drobno siekamy i gotujemy pod przykryciem przez 20 min.. Przecedzamy, zostawiamy do wystygnięcia. Dodajemy 5 łyżek miodu i zalewamy litrem wódki. Tak przygotowany wywar odstawiamy na kilka miesięcy w szczelnie zamkniętych butelkach. Zażywamy po 20 – 30 kropli rozpuszczonych w kieliszku wody 3 razy dziennie zgodnie ze wskazaniami. Jeśli lubimy smaki korzenne możemy do uzyskanej nalewki dodawać cynamon, imbir i goździki według uznania.

Herbatka rutowa - 1 łyżeczkę suszonej ruty zaparzamy szklanką wrzącej wody pod przykryciem przez 10 minut. Pijemy powoli w stanach pobudzenia nerwowego i przeciągłego stresu.