Niewłaściwa dieta, mała aktywność fizyczna lub uwarunkowania genetyczne - przyczyn podwyższonego cholesterolu może być naprawdę wiele. Niestety, podwyższony poziom cholesterolu często bywa ignorowany, a tymczasem jest to jedna z głównych przyczyn groźnych chorób sercowo-naczyniowych.

Podwyższony cholesterol jest problemem, z którym walczy coraz więcej Polaków, choć nie wszyscy do końca rozumieją o co właściwie ta walka się toczy. Mówiąc o roli cholesterolu w naszym organizmie należy odpowiedzieć sobie na dwa pytania:

1. czy cholesterol do czegokolwiek jest mi potrzebny?
2. czy cholesterol może zagrażać mojemu życiu?

W obu przypadkach odpowiedź jest twierdząca.  

Posłużmy się kontrastowymi przykładami.

Z jednej strony cholesterol - będący lipidem należącym do steroidów - jest nam absolutnie potrzebny do życia. To on uczestniczy w produkcji estrogenu u kobiet i testosteronu u mężczyzn. Jest to również związek niezbędny do syntezy kwasów żółciowych oraz witaminy D3, która jest nazywana także witaminą życiodajną. Cholesterol stanowi element budulcowy błon komórkowych w organizmie człowieka. Tym samym jest to związek pełniący liczne, bardzo ważne funkcje biologiczne u każdego człowieka.

Z drugiej strony cholesterol ma też swoje złe oblicze. Jest jedną z głównych przyczyn występowania chorób sercowo-naczyniowych. Jego nadmiar wpływa na tworzenie się płytek miażdżycowych w ścianach naczyń, które wpływają z kolei na twardnienie naczyń krwionośnych, a stąd już krótka droga do zawału serca. Wysoki cholesterol ma także wpływ na udar niedokrwienny mózgu. Gdy dodamy do tego, że według danych Głównego Urzędu Statystycznego choroby krążenia są najczęstszą przyczyną zgonów wśród Polaków, podwyższony cholesterol przestaje być problem z kategorii błahych.  

Jaki poziom cholesterolu jest odpowiedni?

Zanim przejdziemy do szczegółowych wytycznych, należy wytłumaczyć jedną rzecz: prawie każdy zetknął się pojęciami takimi jak cholesterol HDL i LDL. Razem tworzą one cholesterol całkowity. Na czym polega różnica między tymi dwoma frakcjami?

• Cholesterol HDL (high-density lipoproteins) - jest to lipoproteina o wysokiej gęstości, która transportuje cholesterol z tkanek i wysyła go do wątroby, która go usuwa. Można powiedzieć, że to ten "dobry" cholesterol.
• Cholesterol LDL (low-density lipoproteins) - jest to lipoproteina o niskiej gęstości, która transportuje cholesterol do komórek i go odkłada. Analogicznie, możemy go nazwać "złym" cholesterolem. Jeśli mamy za mało HDL i za dużo LDL, cholesterol zamiast trafiać do wątroby, gromadzi się w tętnicach, tworząc w ten sposób zagrożenie dla życia.

Co ważne, gdy mowa o dopuszczanych poziomach, cholesterol normy potrafi mieć różne w zależności od płci oraz wieku osoby badanej, a także tego, czy np. badana osoba przeszła wcześniej zawał serca. Normy potrafią się różnić nawet w zależności od kraju.

Ile wynosi norma cholesterolu w Polsce? Poziom podaje się w miligramach cholesterolu na decylitr krwi (mg/dl). Przyjmuje się, że w Polsce poziom cholesterolu całkowitego nie powinien przekraczać 190 mg/dl.

Przyczyny wysokiego cholesterolu

Podwyższony cholesterol to problem, który dotyka nawet połowę Polaków. Przyczyn takiego stanu jest naprawdę wiele i czasem możemy nawet nie mieć na nie wpływu. Z czego wynika podwyższony cholesterol?

Odżywianie - to najczęściej wymieniany argument, gdy mowa jest o podwyższonym cholesterolu. Oczywiście byłoby to zbyt proste, gdyby wysoki cholesterol wynikał tylko z niewłaściwej diety, ale prawdą jest, że sposób odżywiania ma w tym wypadku bardzo duże znaczenie. Poziom cholesterolu podnosi się m.in. od przyjmowania zwiększonej ilości tłuszczów nasyconych i węglowodanów. Czego należy więc unikać w codziennej diecie? Chipsów, hamburgerów, ciasteczek, pizzy i wielu innych smakołyków, które dostarczają nam przyjemności. Tłuste mięso, sery i masło wspomagają zły cholesterol. Słodycze i białe pieczywo są natomiast źródłem szkodliwych węglowodanów. W sytuacji podwyższonego cholesterolu z wielu niezdrowych dań i przekąsek trzeba zrezygnować albo mocno należy je ograniczyć.

Nadwaga - osoby ociężałe często jednocześnie cierpią na podwyższony cholesterol. Nie jest to przypadek. Wysoka waga obniża poziom HDL, czyli tzw. dobrego cholesterolu, ale także wpływa na zwiększone stężenie triglicerydów. Są to estry glicerolu i kwasów tłuszczowych, a także podstawowy składnik tkanki tłuszczowej. Triglicerydy są głównym źródłem energii, ale ich wzrost może prowadzić do chorób związanych z ryzykiem sercowo-naczyniowym.

Aktywność - uważa się, że uprawianie sportu wspomaga przenoszenie szkodliwego cholesterolu LDL do wątroby, gdzie zostaje on przekształcony w żółć. W szczególności pomocne będą  intensywne ćwiczenia. Pozwalają one wydalić z organizmu szkodliwy LDL. Wiąże się to także z poprzednim punktem - intensywne ćwiczenia zmniejszają wagę a więc zapobiegają także wysokiemu stężeniu triglicerydów w organizmie.

Metryczka - wiek może mieć wpływ na podwyższony cholesterol. Przyjmuje się, że poziom cholesterolu rośnie po trzydziestce. Jego poziom dodatkowo może też wzrastać u kobiet po menopauzie oraz u mężczyzn po pięćdziesiątce. Duże znaczenie ma także stan zdrowia - skłonność do podwyższonego cholesterolu mają osoby cierpiące na cukrzycę lub z chorobą tarczycy.

Geny - czasami poziom cholesterolu nie jest zależny wyłącznie od nas. Częstą przyczyną podwyższonego cholesterolu jest tzw. hipercholesterolemia wielogenowa.  Jest to naturalna predyspozycja organizmu do podwyższonego cholesterolu. U takich osób kiepska dieta bądź mała aktywność ruchowa niemal na pewno przełożą się na podwyższony poziom cholesterolu. Wysoki cholesterol może być też przenoszony genetycznie śród członków rodziny - wtedy mówimy o hipercholesterolemi rodzinnej.  

Jak rozpoznać wysoki cholesterol

Problem z podwyższonym cholesterolem jest taki, że trudno zauważyć jego objawy. Jego poziom we krwi potrafi regularnie wzrastać przez lata i nawet nie odczujemy, gdy przekroczy on dopuszczalną normę. Dlatego tak ważne jest, aby na cholesterol badania przeprowadzać regularnie. Tylko w ten sposób dowiemy się czy poziom cholesterolu we krwi jest właściwy.

Niestety, ale podwyższony cholesterol objawy zewnętrzne są bardzo rzadko widoczne. Niektóre osoby posiadające wysoki cholesterol mogą zaobserwować na swoim ciele żółte guzki, które pojawiają się w okolicach powiek, łokci czy kostek. Nie występują one jednak szczególnie często, a jeśli już, to raczej u osób w starszym wieku.

Oznaką, że poziom cholesterolu we krwi może być zbyt wysoki, mogą być też zawroty głowy lub ciągły brak energii. 

Nie ma wielu innych metod na zaobserwowanie problemu z podwyższonym cholesterolem. Żarówką ostrzegawczą powinno być dla nas to, co wcześniej udało nam się zaobserwować w rodzinie. Hipercholesterolemia rodzinna dotyka bowiem 3/4 osób chorujących na podwyższony cholesterol. Jeśli więc komuś w rodzinie zdarzyło się chorować, bądź ktoś doświadczył zawału lub udaru w młodym wieku, powinniśmy się zbadać, czy nie mamy zbyt wysokiego cholesterolu we krwi.

Sposoby na obniżenie cholesterolu

Skoro już wiemy, że podwyższonego poziomu cholesterolu nie można ignorować, zastanówmy się nad tym, jak obniżyć cholesterol.

Dieta i sport

Pierwszym działaniem powinna być zmiana sposobu odżywiania. Tłuste mięsa, sery, masło i inne produkty odzwierzęce należy odstawić na bok. Odpowiednia dieta na cholesterol  powinna być bogata w lipoproteinę o wysokiej gęstości. Należy przerzucić się na produkty zawierające błonnik, który zmniejsza poziom LDL. Mowa tutaj o produktach takich jak fasola, owoce, groch czy brązowy ryż.  Ponadto warto wzbogacić dietę o olej lniany bądź rzepakowy, które posiadają cenne kwasy Omega-3.  

Należy także spożywać produkty bogate w witaminę C, która zapobiega przyleganiu tłuszczów, a także witaminę E, która rozkurcza naczynia krwionośne i zwiększa krzepliwość krwi.

• Witaminę C znajdziemy w cytrusach, a także w kapuście, pietruszce, papryce czy kiwi.
• Witaminę E znajdziemy w kiełkach przednicy, orzechach czy oleju słonecznikowym.

Drugim naturalnym sposobem walki z cholesterolem jest aktywność fizyczna. Uprawianie intensywnych sportów, jak np. bieganie, pływanie albo tenis, przyczynia się do zwalczania szkodliwego cholesterolu LDL. Ponadto, ćwicząc wytrwale obniżymy swoją wagę, a to z kolei pomoże zmniejszyć stężenie triglicerydów, czyli głównego składnika tkanki tłuszczowej.

Leki i zioła

Czasami zmiana stylu życia nie wystarczy, aby zmniejszyć poziom cholesterolu do dopuszczalnej normy. Jakie leki na cholesterolmogą być pomocne? Przede wszystkim te, które przepisze nam lekarz.

Po wizycie u specjalisty prawdopodobnie opuścimy gabinet z receptą na statyny - są to popularne leki pozwalające na obniżenie cholesterolu LDL we krwi poprzez zahamowanie jego syntezy w organizmie. Dodatkowo statyny przeciwdziałają udarom i zawałom. Na rynku farmaceutycznym w Polsce dostępnych jest sześć rodzajów statyn. Trzeba jednak pamiętać, że jak każde silne leki, tak i te mogą powodować skutki uboczne - w najbardziej skrajnych przypadkach mogą to być uszkodzenia wątroby.

W leczeniu cholesterolu można także sięgnąć po zioła i herbaty. Wśród ziół popularny jest mniszek lekarski, który prowadzi do obniżenia poziomu lipidów. Z kolei picie zielonej herbaty skutecznie wyrównuje proporcje między dwoma frakcjami cholesterolu - LDL i HDL.

Badania, badania, badania...

Na koniec warto jeszcze raz przypomnieć o profilaktyce. Poziom cholesterolu ma tendencję do wzrastania z wiekiem, więc nawet gdy staramy się go ograniczać, warto kontrolować, czy nasze działania są wystarczające.

Ale trzeba też pamiętać, żeby nie przesadzić w drugą stronę. Jak już ustaliliśmy, cholesterol pełni również ważne funkcje biologiczne w organizmie człowieka. Jego niedobór może prowadzić więc do niepożądanych skutków. Na zbyt niski poziom cholesterolu mogą wpływać takie elementy jak marskość wątroby, nadczynność tarczycy, ciężkie skażenia, niedożywienie lub wyniszczenie organizmu. Dlatego warto mieć poziom cholesterolu pod ciągłą kontrolą.